आगलागी मौसममा दमकल अभाव, देशभर जम्मा ४६ दमकल

-सुरेन्द्र भारद्वाज-
    काठमाडौं । मानव बस्तीमा हुने आगलागी नियन्त्रणका लागि सामान्यतया कति दमकल चाहिन्छ होला ? अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता अनुसार  साठी हजार जनसंख्याका लागि एउटाका दरले दमकल र सोहीअनुसार जनशक्ति व्यवस्था गर्नुपर्छ । हाम्रो मुलुकमा भने जम्मा ४६ वटा दमकल छन् । जनसंख्याका आधारमा काठमाडौं उपत्यकामा मात्रै कम्तीमा ६० वटा दमकल आवश्यक पर्छ ।
राणा प्रधानमन्त्री जुद्धशमशेरले १९९४ सालमा  जुद्ध बारुणयन्त्र कार्यालय स्थापना गरेका थिए । सुरुमा काठमाडौंमा स्थापना भएको बारुणयन्त्र २००१ सालमा ललितपुर र भक्तपुरमा विस्तार भयो । आवश्यकताअनुसार भौतिक सुविधा र जनशक्ति भने बढ्न सकेको छैन । जति छिटो आगो नियन्त्रण गर्न सकिन्छ, त्यति नै क्षति कम हुन्छ । दमकल र जनशक्ति अभावकै कारण समयमा आगलागी नियन्त्रण गर्न सक्ने अवस्था नभएको जुद्ध बारुणयन्त्रका अधिकारीहरू बताउँछन् । 
हाल काठमाडौंको जुद्ध बारुणयन्त्रसँग ८, ललितपुरमा २, भक्तपुर एक र देशका ३२ वटा नगरपालिकामा एक÷एक वटा दमकल छन् । नेपाली सेना र नेपाल प्रहरीसँग एक÷एक र नागरिक उड्डयन प्राधिकरणसँग ३ वटा दमकल छन् ।
प्रहरीका अनुसार गत वर्ष देशभरमा १ हजार ४ सय ७० आगलागीका घटना भए । ती घटनामा ७३ जना मानिसको ज्यान गयो भने १ सय ७९ जना घाइते भए ।  यसैगरी १ हजार ४ सय ५४ चौपाया मरे । काठमाडौंमा २ सय ३७, भक्तपुरमा ४९ र ललितपुरमा ३८ वटा घर जलेको प्रहरी प्रधान कार्यालयको रेकर्डमा उल्लिखित छ । 
आगलागीका घटना धेरै भइरहे पनि नियन्त्रणका लागि बारुणयन्त्रको संख्या र जनशक्ति वर्षौंदेखि बढ्न सकेको छैन । यसमा सरकार दोषी रहेको वारुणयन्त्रका कर्मचारीहरू बताउँछन् । 
जुद्ध बारुणयन्त्र काठमाडौंका प्रमुख लिलाराज गाछा मगरले आगलागी नियन्त्रणको गुरु योजना बनाएर सरकारलाई बुझाएको बताए । उनका अनुसार काठमाडौंमा महाराजगञ्ज, कुलेश्वर, कोटेश्वर र नयाँ बसपार्क क्षेत्रमा बारुणयन्त्र कार्यालय स्थापना गर्नु जरुरी छ ।
बारुणयन्त्र कार्यालय गृहमन्त्रालय मातहतमा थियो । चार वर्षदेखि ललितपुर र काठमाडौंका वारुणयन्त्र नगरपालिका मतहत छन् । भक्तपुर उपमहानगरपालिकाले भने वारुणयन्त्र कार्यालय आफ्नो मतहत राखेको छैन । बारुणयन्त्रका कर्मचारीहरू स्थानीय निकाय र सरकारले अलगअलग दमकल राख्नुपर्ने बताउँछन् । काठमाडौं बारुणयन्त्रका प्रमुख मगरका अनुसार स्वायत्त निकाय र सरकारबीच तालमेल हुन नसकेमा आफ्ना मातहतका कार्यालय परिचालन गर्न सकिन्छ ।
स्थानीय विकास मन्त्रालयले यो वर्ष काठमाडौंको नयाँ बसपार्क क्षेत्रमा एक बारुणयन्त्र कार्यालय स्थापना गर्ने भएको छ । त्यसका लागि २ करोड रुपैयाँ छुट्याइएको काठमाडौं महानगरपालिकाका कार्यकारी अधिकृत केशवबहादुर अधिकारीले बताए । उनका अनुसार एउटा कार्यालय स्थापना गर्न करिब साढे २ करोड रुपैयाँ खर्च हुन्छ, नपुग रकम महानगरपालिकाले ब्यहोर्ने भएको छ । कार्यकारी अधिकृत अधिकारीले बर्सेनि एक–एक कार्यालय थप गर्दै जाने तयारी रहेको बताए ।
एउटा बारुणयन्त्र कार्यालयका लागि कम्तीमा १२ जना आवश्यक पर्छ । हाल देशमा करिब २ सयजना दक्ष अग्नि नियन्त्रक छन् । उपत्यका काठमाडौं, ललितपुर र भक्तपुरबाहेकका नगरपालिकामा राखिएका दमकलका लागि पर्याप्त जनशक्ति छैन । नगरपालिकाहरूले तीन–चारजना अग्नि नियन्त्रक राखेका छन् । 
काठमाडौंको बारुणयन्त्रका दमकल र जनशक्ति आगलागी नियन्त्रणका लागि काभ्रे, धादिङ र नुवाकोटसम्म पुग्ने गरेका छन् । त्यहाँ पुग्दासम्ममा आगो धेरै फैलिसक्ने र समयमै नियन्त्रणमा लिन नसकिने भइसक्छ । दमकल र अग्नि नियन्त्रक जति ढिलो पुग्छन् त्यति नै बढी क्षति हुन्छ । उपत्यकाका असन, इन्द्रचोक, भक्तपुर, मंगलबजारजस्ता स्थानमा साँघुरा सडक र यत्रतत्र छरिएका तार, पोलका कारण दमकल प्रवेश गर्न समेत नसक्ने अवस्था छ ।