Friday 6 December 2013

कान्छीमाया मगर्नीको ‘अपरेसन’ कथा

अपरेसनपछि चिकित्सकहरुका साथमा कान्छीमाया ।
 पर्शुराम काफ्ले
रिष्ठ स्त्रीरोग विशेषज्ञ डा. मनोर दिन सैयदले मंसिरको शुरुवातमै मलाई सूचना दिएका थिए– हामी एउटा जटिल केसको अपरेसन गर्दैर्छौैँ । सक्सेस भयो भने खबर गरौँला । तपाईँका लागि एउटा स्टोरी हुनसक्छ ।’
‘समाचार’को कृषकलाई यो भन्दा अरु के चाहियो र ।  भनिदिएँ, ‘हुन्छ, खबर गर्नुहोला ।’
यो बीचमा संविधानसभाको निर्वाचन सकियो । मतगणना सम्पन्न भयो । त्यही पनि दिमागमा राजनीतिक समाचारको ह्याङ्ओभर बाँकी थियो ।
१५ मंसिरमा डा. सैयदको फोन आयो, ‘१२ गते नै अपरेसन सक्सेस भयो । बिरामी मनमोहन अस्पतालमा आराम गर्दैछन् । समय मिलाएर आउनुप¥यो ।’
भोलिपल्ट मध्यान्ततिर स्वयम्भुस्थित अस्पताल पुगेँ । कलंकीबाटै डा. सैयदले मलाई रिसिभ गरे ।

........................................................

कान्छीमायमा महर्जन बेडमा थिइन् । पोष्ट अपरेसन (अपरेसनपछि)को अवस्था । तर उनी चंगा थिइन् । साथमा समाजसेवी दिलशोभा श्रेष्ठलाई देखेपछि थप कौतुहलता जाग्यो । चिनजान भयो ।
 डाक्टर साहेबले भने, ‘उहाँकै पेटबाट हामीले तीस बाई तीस सेन्टिमिटर साईजको करिब ९ केजी ट्युमर फालेका हौँ ।’ कान्छीमाया मुसुक्क हाँसिन् । भनिन्, ‘उहाँ (डा. सैयद) नै मेरा भगवान् हुन् । उनैले मलाई बचाए ।’
‘म भगवान होइन आमा’ सैयदले जबाफ फर्काए, ‘यो त मेरो कर्तव्य हो । डाक्टर भगवान हुँदैन ।’
दिलशोभाले थपिन्, ‘यो उहाँ (सैयद)कै कारण सम्भव भएको हो । उहाँ र साथीहरुले ठूलो गुन लगाउनुभएको छ । मेरा लागि पनि उहाँहरु भगवान ।’
डा.सैयदले शिष्ट भाषामा थपे, ‘यो मेरो चिकित्सकीय ड्युटी । अरु केही होइन ।’
मलाई जान्नुथियो–कान्छीमायाको अपरेसन कथा । ‘आमाघर’की दिलशोभा दिदी र डा. सैयद अस्पतालको भुईँतल्लाको एउटा सफा कोठामा बस्यौँ । अनि शुरु भयो कान्छीमायाको कहानी । 



...................................


बेसहारा जीवन । कान्छीमायाको पेटभित्र डिम्बासयमा पलाएको ट्युमर बढ्दै थियो । सास फेर्न गाह्रो हुँदै गयो । ट्युमर बढेर ९ केजी पुगेको थियो ।  उपचारको टुंगो थिएन । छ बर्षदेखि ‘आमा घर’मा उनलाई बस्न सहज थियो । तर ट्युमर बढेको उपचार कसरी गर्ने ?
दिलशोभाको पछि लागेर कान्छीमाया काठमाडौंका नामी अस्पताल धाउँदै थिइन् । तर डाक्टरहरू उनलाई पन्छाउँदै थिए । वीर अस्पताल, पाटन अस्पताल, भक्तपुर अस्पताल हुँदै बाँच्ने अन्तिम कसरतका लागि उनी भरतपुर क्यान्सर अस्पताल जाने तरखरमा थिइन् । सबै कुराको बन्दोबस्त हुँदैथियो ।
मंसिर १ गते । मनमोहन मेमोरियल शिक्षण अस्पतालका प्रशासक चिरञ्जीवि चुडालले दिलशोभाको आमा घरमा फोन गरे । गाडी पठाइदिए । त्यसपछि दिलशोभाले कान्छीमायालाई अस्पताल लगिन् ।
कान्छीमायाको चेकअप सुरु भयो । डाक्टरहरुले पाटन अस्पतालमा गरेको सिटी स्क्यानको रिपोर्ट, वीर र भक्तपुर अस्पतालका सबै विवरण हेरे ।
स्त्रीरोग विशेषज्ञहरूले भने, ‘कान्छीमायाको अपरेसन यहीँ हुन्छ । काहिँ जानुपर्दैन ।’ उपत्यकाका अनेक अस्पताल धाएको पीडाबाट छुटकारा मिल्यो । ‘अभिभावक’ दिलशोभा खुशीले गदगद भइन् । कान्छीमाया पनि मुस्कुराइन् ।  खुशीको अर्को पनि कुरा थियो– उपचार खर्च नलिने अस्पतालको निर्णय ।’ 


फुर्तिली कान्छीमाया (बीचमा) साथमा डा. सैयद र दिलशोभा
कान्छीमाया १० मंसिरमा अस्पताल भर्ना भइन् । पर्सिपल्ट १२ मंसिरमा उनको अपरेसन भयो । विशेषज्ञ डा. अन्जु श्रेष्ठ, डा. मनोर दिन सैयद, डा. उमाकान्त भट्टराई, डा. समी मानन्धरको टोलीले अढाई घण्टा लगाएर अपरेसन गरे ।
‘कसैले जिम्मा लिएका रहेनछन्, हामीले जिम्मा लिएर सफलतापूर्वक अपरेसन ग¥यौँ,’ डा. सैयदले भने ।
अस्पतालले खाने, बस्ने सबै खर्च बेहोरिदियो । निजि अस्पतालमा करिब १ लाख रुपियाँ भन्दा कमले यो रोगको उपचार सम्भव छैन । बेसहारा कान्छीमायाका लागि एक लाख रुपियाँको उपचार सम्भव थिएन । तर उनको भाग्य बलियो रहेछ ।

कान्छीमाया यो पंक्ति तयार गर्दासम्म अस्पतालमा आराम गरिरहेकी छिन् ।
शुरुमा कान्छीमायालाई तनाबको अवस्थामा देखेका डा.सैयद यतिबेला खुशी छन् । ‘शुरुमा भेट्दा उहाँ सोझो बस्न पनि सक्नुहुन्नथ्यो, श्वास फेर्न निकै गाह्रो भएको थियो’ डा. सैयदको अनुभव छ, ‘अहिले उहाँलाई हेर्दा लाग्छ, केही भएकै छैन । कहिलेकाहिँ त उहाँ आफैँ पनि बिरामी होइन कि जस्तो गर्नुहुन्छ ।’
समाजसेवी दिलशोभाको त खुशीको सीमा नै छैन । 

कान्छीमायाको चेकजाँच गदै डा. मनोर दिन सैयद


...................................
कान्छीमायाको जीवनकथा पीडादायी छ । जन्म काठमाडौंमै भयो । काठमाडौंमै सडक विभागमा काम गर्ने मान्छेसँग विहावारी । ६ बर्ष अघि श्रीमान परलोक भए । त्यसपछि एक्लै कालीमाटीतिर भौँतारिएकी उनले आमा घरमा प्रवेश पाइन् ।
‘मेरो घर कहाँ हो केही थाहा छैन, कालीमाटीमै बसेँ, यहीँ बिहे गरे, श्रीमान्को मृत्यु भयो, अहिले कोही छैन,’ कान्छीमायाले भनिन्, ‘दिलशोभा आमाबाट आफ्नै आमाको भन्दा धेरै माया पाएँ । अहिले भगवानजस्ता डाक्टरबाट यत्रो उपचार ।’
कान्छीमाया भावुक थिइन् । खुशीले दिलशोभाका आँखा रसाइरहेका थिए । 

pkaphle@gmail.com/npdoor@gmail.com

Thursday 5 December 2013

सेनाद्धारा एमाओवादी आरोपको प्रतिवाद (पूर्ण विवरणसहित)

काठमाडौं (नेपाल डोर) । नेपाली सेनाले निर्वाचनमा धाँधली गरेको भन्ने एमाओवादी आरोपलाई प्रतिवाद गर्दै सेनाको व्यवसायिक चरित्रमाथि टिकाटिप्पणि नगर्न आग्रह गरेको छ । सेनाले मंसिर २० गते प्रकाशित विज्ञप्तिमा सेनाले निस्पक्ष भूमिका निर्वाह गरेको पनि दोहो¥याएको छ । एमाओवादीले १९ मंसिरमा सार्वजनिक गरेको प्रतिवेदनमा सैनिक व्यारेकमा मतपेटिका राखेर धाँधली गरिएको आरोप लगाएको थियो ।

प्रस्तुत छ, सैनिक विज्ञप्तिको पूर्ण विवरण
''''''संविधानसभा निर्वाचन २०७० र नेपाली सेनाले निर्वाह गरेको भूमिका

१.    नेपालको अन्तरिम संविधान २०६३ अनुरुप नेपाल सरकारको वैधानिक निर्णय बमोजिम गत मंसिर ४ गते सम्पन्न भएको संविधानसभा निर्वाचनमा नेपाली सेना परिचालन भई, ‘संविधानसभा निर्वाचनलाई निष्पक्ष, स्वतन्त्र, शान्तिपूर्ण र भयरहीत वातावरणमा सम्पन्न गर्ने नेपाल सरकारको लक्ष्य अनुरुप’ नेपाली सेनालाई प्राप्त कार्यादेश नेपाली सेनाले नितान्त इमान्दारीपूर्वक,  उत्कृष्ट एवं व्यवसायिक ढंगले सम्पन्न गरेको तथ्य सबै सामु छर्लङ्ग छ । नेपाली सेनाको यस भूमिकालाई नेपाल सरकार, निर्वाचन आयोग, कुटनीतिक क्षेत्र,  राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय स्वतन्त्र पर्यवेक्षक, नागरिक समाज, संचारजगत लगायत संलग्न सबै क्षेत्रबाट समेत प्रसंशा भएको सर्वविदितै छ ।
२.    नेपाल सरकारको निर्णयबाट प्राप्त कार्यादेश बमोजिम नेपाली सेनाले आप्mनो जिम्मेवारी इमान्दार एवं कर्तव्यनिष्ट भई पालना गरेको परिप्रेक्षमा केही संचार माध्यम मार्पmत निर्वाचनमा धाँधली भएको भन्ने नाममा आधारहीन, तथ्यरहीत एवं भ्रमपूर्ण प्रचारबाजी गरी राष्ट्रिय सेनालाई अनावश्यकरुपमा विवादमा तानी नेपाली सेनाको अराजनैतिक एवं व्यवसायिक चरित्रमाथि प्रहार गर्ने प्रयास एवं प्रचारवाजीप्रति नेपाली सेनाको ध्यानाकर्षण भएको छ । नेपाली सेनाले निर्वाचनमा निर्वाह गरेको निष्पक्ष भूमिकालाई सम्पूर्ण नेपाली जनताले आत्मसात् गरी वास्तविकता बुझेको तथ्यप्रति नेपाली सेना विश्वस्त र गौरवान्वित छ । नेपाली सेना सदैव देश र जनताको सुरक्षाप्रति कटिबद्ध छ ।

Monday 2 December 2013

एमाओवादी पराजयको लेखाजोखा

-पर्शुराम काफ्ले-
................................................
एमाओवादीको शंकामा सबैभन्दा ठूलो षड्यन्त्र काठमाडौ १० मा भयो । किनभने त्यहीँबाट ‘क्रान्तिनायक प्रचण्ड’ तेस्रो स्थानमा सर्मनाक हार व्यहोर्दै थिए । त्यो क्षेत्रको 'मुटु' कीर्तिपुरलाई प्रचण्डले आफ्नो राजनीतिको आस्थापुन्ज बनाएका थिए । कारण काक्र्स, लेनिन, माओ, स्टालिन, एंगेल्स थिएनन् । थियो– नेपाल एकीकरण कर्ता पृथ्वीनारायण शाहले राज्य एकीकरणका बेला कीर्तिपुरमाथि गरेको आक्रमणका  क्रममा भएको भनिएका प्रायोजित कथा । गोर्खाली सेनाले कीर्तिपुरेहरुको १७ धार्नी नाक काटिएको मिथकमा उभिएको जातीवादी चेतना प्रचण्डको ठूलो राजनीतिक आदर्श थियो ।
.. .........................................
 एमाओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले यसपटकको चुनावमा धेरै सिट जित्ने अपेक्षा गर्नु अस्वभाविक थिएन । चुनावी सरकार निर्माण र निर्वाचन प्रक्रियाको माहौल बन्नुमा समकालीन शीर्ष नेतृत्वपंक्ति भन्दा उनकै देन बढी थियो । गत माघमा हेटौँडा महाधिवेशनबाट खिलराज सरकारको मोडेल प्रस्तुत गरेका प्रचण्डकै कारण नै नेकपा–माओवादीसहित ३३ दलीय मोर्चाको अबरोध छिचोलेर चुनाबी माहौल तयार भएको थियो । व्यापक आशंका र आलोचनाका बीचमा पनि उनको देशव्यापी ‘हेलिकोप्टर दौड’ले चुनाब हुन्छ भन्ने सन्देश दिएकै हो । त्यसकारण चुनावी सरकारको आत्मबल र तयारीले होइन, प्रचण्डहरुको दृढताले नै निर्वाचन सम्पन्न हुने अवस्था सिर्जना भएको हो । चौतर्फी आशंकाबीच प्रचण्डको विश्वासमा कांग्रेस र एमालेले प्रधानन्यायाधीश सरकार गठन स्वीकार गरेका हुन् । यसमा अदृष्य पाटोबाट निर्वाह भएको भूमिका वा देखाइएको रुची के थियो भन्नेबारेमा प्रचण्ड र अन्य शीर्ष नेताहरु नै अवगत छन् ।
यो सकारात्मक र उत्साहजनक परिस्थिति एमाओवादीका पक्षमा थियो कि लोकतन्त्रको पक्षमा भन्ने कसिबाट हेर्न एमाओवादी चुकेका कारण अहिलेको अन्यौल उत्पन्न भएको छ । हेलिकोप्टर दौडमा जाँदा देशैभरि प्रचण्डको वरिपरि झुम्मिएको भीडलाई एमाओवादीले आफ्ना मतदाता सम्झियो । प्रचण्डले जताततै दुईतिहाई आउने सम्भावना देखे । कार्यकर्ताका विविध च्यानलले प्रचण्डलाई भनिरह्यो–बहुमत निश्चित छ, दुई तिहाईको सम्भावना धेरै छ ।’ परिणामतः प्रचण्डहरु सम्भावित जीतको उत्तेजनामा डुब्दै गए । 

प्रचण्डले मतगणना आरम्भ हुँदासम्म आफ्नो पार्टीको देशव्यापी प्रभावबारे जे बुझेका थिए, त्यो क्रमशः मिथ्या सावित भयो । वरिपरि झुम्मिएका कार्यकर्ता, लेखक, बुद्धिजीविले जे रिपोर्ट दिएर उनलाई खुशी पारेका थिए, प्रचण्डका लागि ती सबै एकाएक निरासामा बदलिए । काठमाडौं १०को मतगणना हुँदै गर्दा देखियो कि रेसको तेस्रो लाईनमा प्रचण्डको मत कनिकुथी दौडिँदै छ । समग्र प्रक्रियाको पहलकर्ताका दृष्टिले प्रचण्डलाई मतपरिणाम स्वीकार गर्न सक्ने अवस्थै रहेन । त्यसपछि एकै दिन ६ मंसिरमा पार्टीका तर्फबाट दुईपटक बक्तव्यबाजी भयो एउटा प्रचण्ड र अर्को प्रबक्ता अग्नि सापकोटाको हस्ताक्षरमा । त्यसअघि प्रचण्डले डा बाबुराम भट्टराई, नारायणकाजी श्रेष्ठ प्रकाश र पोष्टबहादुर बोगटीलाई बोलाएर लाजिम्पाटमा बिलौना गरिसकेका थिए । प्रचण्डले सुनेजानेको षड्यन्त्रको बासना तीनै नेताले आत्मसात गरिसकेका थिए । बरू डा. भट्टराईले सुनेजानेका षड्यन्त्रका कथा त्यो वैठकमा थपिएको थियो ।
चुनावमा पराजयको प्रष्ट क्षितिज प्रकट भइरहँदा प्रचण्डहरुले देखे– निर्वाचनअघि अग्रगामी भनिएका सबै मुद्दा आफैँसँग छन् । पहिचान (जातीय) सहितको संघीयता, धर्मनिरपेक्षता, संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र आफ्नै पोल्टामा छ । केबल जनमत कांग्रेस र एमालेसँग छ । मुद्दा आफूसँग, आफ्ना मुद्दामा कनिकुथी पछि लाग्ने अपेक्षा गरिएका कांग्रेस एमाले प्रचण्डहरुका दृष्टिमा केबल फड्के किनाराका साक्षी मात्रै हुन् । त्यसकारण प्रचण्डहरुले छलफल गरे– परिवर्तनका एजेन्डा हामीसँग, जनमत कांग्रेससँग । यो कसरी सम्भव हुन्छ ?’  प्रचण्डहरुको दृष्टिगोचरमा यस्तो सम्भव हुने एउटै अवस्था छ त्यो हो धाँधली ।
उनीहरुले मतदान प्रक्रियामा धाँधली देखेनन् (किनभने छिटपुटबाहेक भएकै थिएन) । मध्यरातमा धाँधलीको संकेत उनीहरुले मतगणनामा देखे । अनि प्रचण्ड निवासमा तयार भयो धाँँधलीको मनचिन्ते पहाड । लगत्तै एमाओवादी हेडक्वार्टरले  कार्यकर्तालाई सन्देश फर्मायो, ‘मतगणना जहाँ जस्तो अवस्थामा छ, बहिस्कार गरेर बाहिर निस्क । आफ्नो पराजयको रमिता हेरेर नबस । परिवर्तनका एजेन्डा हामीसँग छन् ।’ एमाओवादीले आत्मसात गर्न सकेन कि उनीहरुले देखेका, बुझेका वा पढाएका ‘अग्रगामी मुद्दा (विशेष गरी जातीय आधारमा संघीयता) जनअदालतमा तिरस्कृत भइसकेका थिए । जनताले केबल स्वीकार गरे–संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र र सामथ्र्यका आधारमा संघीयता ।
प्रचण्डलाई धक्का
ठूलो विजयको प्रतिक्षामा बसेका प्रचण्डलाई परेको झस्का अन्ततः अध्यक्ष पदसम्म पुगेर ठोक्कियो । नैतिकता भन्ने चीज दिमागको कुनै कुनामा थियो भने प्रचण्डका लागि पार्टीसत्ता हरेक पल प्रतिकुल थियो । तर चुनाबी पराजयसँग जोडिको नेतृत्वको असफलता, पार्टी नीति र पार्टी पंक्तिको शैलीलाई प्रचण्ड टीमले आत्मसात गर्नु अर्को प्रतिगामी कदम ठार ग¥यो । बरू लाजिम्पाटको छलफलमै प्रचण्डटीमले शंकाको यात्रा शुरु ग¥यो । अघिल्लो चुनाबमा गिरिजाप्रसाद कोइरालाले सत्ता हस्तान्तरण गर्न किन समय लगाए ? प्रधानसेनापति रुक्मांगद  कटवाल हटाउँदा रोक्ने कोको थिए ? प्रचण्डहरुको आँखा अगाडि पूर्व सेनापति कटवाल, तत्कालीन भारतीय राजदूत राकेश सूद, राष्ट्रपति रामवरण यादब, कांग्रेसका तत्कालीन सभापति गिरिजाप्रसाद कोइराला, एमालेका अध्यक्ष झनाथ खनाल क्रमैसँग आउँदै थिए । यतिमात्र होइन, प्रचण्डले यतिसम्म शंका गरे, ‘अघिल्लो माघमा आफूले प्रस्ताब गरे पनि खिलराज सरकारको वास्तविक प्रस्ताबक कुन उपरवाला थियो ? निर्वाचनमा नेपाली सेना परिचालन कसरी भयो ?’ यी सब शंकाको जबाफ प्रचण्डहरुसँग थियो किनभने यो गेममा उनीहरु पनि सहभागी थिए । तर शंकाको यात्रा केही माइल तय गर्दा प्रचण्डहरुले स्पष्टरुपमा षड्यन्त्रको तस्वीर देखे । किनभने एमाओवादी राजनीति धेरै हदसम्म षड्यन्त्रको सिद्धान्त (कन्सपिरेसी थ्यौरी)द्धारा निर्देशित छ । त्यसपछि कथा बुनियो –मतदानसम्म ठिकै थियो । (किनभने मतदान शान्तिपूर्ण भयो भनेर विज्ञप्ति सबैभन्दा पहिले जारी गर्ने प्रचण्ड नै थिए ) मतदानकेन्द्रदेखि मतगणनास्थलसम्म मतपेटिका पु¥याउने केला धाँधली भयो,  मतपेटिका साटियो । २४० वटै क्षेत्रमा षड्यन्त्र भयो ।’ तर जितेका २६ सिटमा धाँधली र षड्यन्त्र भएन । किनभने त्यहाँ एमाओवादीका उम्मेदवारले जितेका छन् । 
एमाओवादीको शंकामा सबैभन्दा ठूलो षड्यन्त्र काठमाडौ १० मा भयो । किनभने त्यहीँबाट ‘क्रान्तिनायक प्रचण्ड’ तेस्रो स्थानमा सर्मनाक हार व्यहोर्दै थिए । त्यो क्षेत्रको मुटु कीर्तिपुरलाई प्रचण्डले आफ्नो राजनीतिको आस्थापुन्ज बनाएका थिए । कारण काक्र्स, लेनिन, माओ, स्टालिन, एंगेल्स थिएनन् । थियो– नेपाल एकीकरण कर्ता पृथ्वीनारायण शाहले राज्य एकीकरणका बेला कीर्तिपुरमाथि गरेको आक्रमणका  क्रममा भएको भनिएका प्रायोजित कथा । गोर्खाली सेनाले कीर्तिपुरेहरुको १७ धार्नी नाक काटिएको मिथकमा उभिएको जातीवादी चेतना प्रचण्डको ठूलो राजनीतिक आदर्श थियो । गोर्खालीविरोधी त्यो बेलाको प्रतिरोधी मानसिकतालाई उनले अहिले यथार्थमा बदल्न खोजे । अनि आफूलाई प्रचण्डले गोर्खालीहरुसँग लड्ने तत्कालीन कीर्तिपुरेहरुको पछिल्लो उत्तराधिकारी ठाने । प्रचण्डले मतदानको केही दिनअघि ‘कीर्तिपुरले सामन्ती राजा पृथ्वीनारायण शाहको प्रतिरोध गरेको गाथा’ आफ्नो पनि आदर्श रहेको बताउँदै  थिए । त्यो बेला भएको अत्याचारको हिसाबकिताब गर्ने, क्षतिपूर्ति दिने प्रचण्डको घोषणा स्वयम् त्यहाँका जनताका लागि हाँसोको बिषय बनेको थियो । किनभने त्यो बेलाको घटना इतिहासको आवश्यक मोड थियो भन्नेमा अहिले कसैलाई पनि सन्देह छैन । तर केही बुद्धिजीविहरु पनि प्रचण्डको त्यो महान् बुद्धिमताको पछि दौडिए । तर प्रचण्डहरुको जातीवादी मान्यतालाई कीर्तिपुरले नै अस्वीकार गरिदियो । प्रचण्डका लागि शान्तिपूर्ण राजनीतिमा आएपछिको यो वैचारिक पनि हार थियो । तर उनले यसलाई षड्यन्त्रका कथातिर मिल्काए र उनको नेतृत्वमा एमाओवादी पुनः एक ढिक्का भयो ।
राजनीतिक मोलतोल
प्रचण्ड यस्ता राजनीतिक खेलाडी हुन् जसले धाँधली प्रकरणको ठूलो पहाड खडा गरेर कमजोरी र जिम्मेबारीबोध गर्नुपर्ने अवस्थाबाट आफूलाई मुक्त गराए । प्रचण्डले पार्टीको सर्मनाक पराजयको जिम्मेबार नेतृत्व होइन भन्ने सन्देश कार्यकर्तामाझ दिएका छन् जसका कारण हल्लिनुपर्ने उनको गद्दि अझ कसिलो हुँदै गयो । सानो संकटलाई ठूलो संकट खडा गरेर पन्छाइदिने प्रचण्ड कलाले एमाओवादीभित्र फेरि पनि सफलता हात पा¥यो । उनले पार्टीका आन्तरिक कमजोरी, एजेन्डाहरुको असफलताको यथार्थभन्दा पार्टीपंक्तिलाई अर्कै डुंगामा सवार गराए । पार्टीपंक्तिको ध्यान धाँधली प्रकरणमा गयो । त्यसपछि प्रचण्डले थाले–राजनीतिक बार्गेनिङको दोस्रो च्याप्टर ।
प्रचण्डले मोहन बैद्यलाई भेटेर भने–गल्ती गरिएछ । अहिले थाहा भयो ।’ बैद्यले भने –संविधानसभामा जाँदैनौ भने कार्यगत एकता हुनसक्छ ।’ त्यसपछि प्रचण्ड र उनको टीमले सन्देश दिए– शान्तिप्रक्रियाको एउटा पक्ष माओवादी हो । एउटा माओवादी शुरुदेखि नै बाहिर छ, एमाओवादी पनि बाहिर बस्दैछ । दुवै माओवादीलाई बाहिर राखेर कसरी संविधान बन्दोरहेछ, हामी पनि हेर्छौँ ।’ तर बैद्यहरुलाई चुनाबमा आउन नदिने प्रचण्डहरु नै हुन् भन्ने कुरा लोकले जानिसकेको छ ।
प्रचण्डले बार्गेनिङकै लागि मधेश आन्दोलनको उठानकर्ता उपेन्द्र यादव, महन्थ ठाकुर र राजेन्द्र महतो, जनजाति सेन्टिमेन्ट बोकेका अशोक राईहरुलाई समेटेर मोर्चाबन्दीको शुरुवात गरे । जातीय संघीयताका पक्षपोषक, तराईलाई एक प्रदेश बनाउने मुद्दाका पक्षपोषकले राजनीतिक सुरक्षाका लागि पनि एमाओवादीको धुरी समात्नुपर्ने बाध्यता थियो । उपेन्द्र यादब, महन्थ ठाकुर, राजेन्द्र महतो, अशोक राईहरु एमाओवादीसँग हतारिए र बक्तव्यबाजी पनि गरे । जातीय मुद्दामा बैद्य माओवादी पनि एमाओवादी भन्दा भिन्न नभएका कारण अहिले प्रचण्डको कसरत अबको संविधानसभा भित्र र बाहिरबाट  आफ्ना पराजित मुद्दा जबर्जस्त लागू गराउनतिर केन्द्रित छ । संविधानसभामा उनीहरु सहभागी हुने निश्चित भए पनि त्यहाँको ‘विजनेस’ प्रचण्डहरुबाट प्रभावित हुने धरातल बन्दै गएको छ ।
तर बैद्यको समग्र एजेन्डामा प्रचण्ड प्रवेश गर्ने सम्भावना अहिले छैन । पराजयको आवेशमा जे प्रतिक्रिया दिए पनि केन्द्रिय समितिको वैठकबाट एमाओवादीले स्पष्ट सन्देश दिएको छ, ऊ संविधानसभा बाहिर बस्नेछैन । सातौँ महाधिवेशनले लिएको ‘पहिचान सहितको संघीयता, संघीयतासहितको संविधान, संविधानसभाबाटै संविधान ’ भन्ने नारामा उसले पुनः प्रतिवद्धता जनाएको छ । बैद्य माओवादीले नै यो अवस्थामा प्रचण्डहरुसँग सहकार्य गर्न नसक्ने भनिसकेको छ । तर स्मरण रहोस् –जातीय मुद्दामा उनीहरुबीच भविश्यमा मोर्चाबन्दी हुने खतरा टरिसकेको छैन ।
र, अन्त्यमा
एमाओवादीले आफूलाई अझै पनि शान्ति प्रक्रियाको एउटा पक्ष दाबी गर्नु र सत्ताको अर्को पक्षका रुपमा स्थापित गर्न खोज्नु अत्यन्त अस्वभाविक छ । विस्तृत शान्ति सम्झौता अनुसार लडाकुको समायोजन र व्यवस्थापन सम्पन्न भइसकेको छ । दुईपटक सरकारको नेतृत्व समेत उसले लिइसकेको छ । अब एमाओवादी कांग्रेस, एमाले, नेकपा माले, राप्रपाजस्तै एउटा राजनीतिक दल मात्र हो । यो यथार्थबाट कांग्रेस र एमालेका नेतृत्व विचलित भएनन् भने आगामी प्रक्रिया सहज हुनेछ । उत्तेजनामा आएर एमाओवादीको प्रतिक्रिया जे जस्तो भए पनि उनीहरु यो प्रक्रियामा सहभागी हुनुको विकल्प छैन । विशेष गरी नेपाली कांग्रेसका शीर्ष नेतामा एमाओवादीलाई समेत समेटेर जाने गरी धैर्य र परिपक्वता अपेक्षित छ । किनभने जनताले आगामी राजनीतिको स्पष्ट मार्गचित्र मतमार्फत् प्रस्तुत गरिसकेका छन् ।  
TARUN WEEKLY, २०७०, मंसिर १७
pkaphle@gmail.com

Sunday 1 December 2013

मतपरिणाको कुटनीतिक नाफाघाटा : चीन सन्तुष्ट, युरोपेली मुलुकलाई आघात


- पर्शुराम काफ्ले- 
काठमाडौं । छिमेकी भारत र चीनसहित अन्तर्राष्ट्रिय सरोकारवालाले यो साता शीर्ष नेतासँगको भेटवार्ताका क्रममा संघीयताको मोडल र धर्मनिरपेक्षताको भविष्यबारे चासो प्रकट गरेका छन् । जातीय पहिचान, आत्मनिर्णयको अधिकार र मधेस एक प्रदेशको विपक्षमा जनमत आएपछि उनीहरूले कांग्रेस र एमालेका शीर्ष नेतालाई भेटेर यी मुद्दामा आफ्नो सरोकारसमेत प्रस्तुत गरेका छन् ।
कूटनीतिक स्रोतका अनुसार शीर्ष नेतासँग भारत र चीनले पछिल्लो जनमतबाट आफ्नो चासो सम्बोधन हुने विश्वास गरेका छन् । बेलायत, अमेरिका र युरोपेली मुलुकहरू  संघीयता र धर्मनिरपेक्षताका बारेमा उनीहरूको रुचि सम्बोधन हुनेमा विश्वस्त छैनन् ।
‘संघीयताबारे उनीहरूले तय गरेका रुचि र रणनीतिक स्वार्थ सम्बोधन हुन्छ कि हुँदैन भन्नेमा विदेशी मित्रराष्ट्रको सबैभन्दा बढी चासो प्रकट भएको छ, सबैभन्दा बढी पश्चिमा मुलुकहरू चिन्तित छन्,’ एक उच्च राजनीतिक स्रोतले भन्यो, ‘जातीय पहिचान र धर्मनिरपेक्षताका बारेमा पश्चिमाहरूले बढी नै चासो राखेको देखियो । उनीहरूको लगानीका कारण पनि चासो प्रकट हुनु स्वाभाविकै हो ।’
बहालवाला एकजना नेपाली कूटनीतिज्ञको विश्लेषणमा जनजाति समूह र एमाओवादीको पराजयबाट जति पश्चिमाहरू बेखुसी छन्, मधेसीहरू नआएकोमा भारत त्यो हदसम्म चिन्तित छैन । ‘वैचारिक, राजनीतिक सम्बन्ध भएका पुराना दलहरू (कांग्रेस–एमाले) निर्णायक शक्ति आउनु भारतका लागि अहितकर छैन,’ ती कूटनीतिज्ञको तर्क छ, ‘सुशील कोइराला, माधव नेपाल, शेरबहादुर देउवा र वामदेव गौतम तराईबाट पनि निर्वाचन जित्नु पनि त्यस अर्थमा महŒवपूर्ण छ ।’
अर्काथरीको विश्लेषणमा मतपरिणामले संघीयताको सन्दर्भमा चीनको चासो सम्बोधन गर्ने अपेक्षा रहे पनि स्वयं उसको कूटनीतिचाहिँ असफल देखिएको छ । ‘पुष्पकमल दाहाललाई आफ्नो बनाउन नसक्नु र आफ्ना भनिएका मोहन वैद्यको दललाई चुनावमा ल्याउन नसक्नु उसको कूटनीतिक हार नै हो,’ अर्का कूटनीतिज्ञको विश्लेषण छ, ‘चीनले नयाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङसँग दक्षिण एसियाबाटै दाहाललाई पहिलो भेट गराएको थियो । यो सदासयतालाई दाहालले भारतसँग सौदाबाजी गरे । त्यसपछि वैद्य माओवादीलाई चुनावमा ल्याउने चीनको प्रयास पनि असफल भएको हो ।’
चीनले एमाओवादी र नेकपा–माओवादीसँग डिल गर्न काठमाडौंस्थित दूतावाससँगै थप कूटनीतिक प्रयास गरको छ । यही क्रममा भारतका लागि राजदूत वेई वेई ४ देखि ६ मंसिरसम्म काठमाडौं आए । राजदूत वेईले एमाओवादी अध्यक्ष दाहाल, एमाले नेता माधवकुमार नेपाल, नेपालका लागि भारतीय राजदूत रन्जित रे तथा अमेरिकी पूर्वराष्ट्रपति जिमी कार्टरसँग भेटेको चिनियाँ दूतावास स्रोतले बतायो । कांग्रेसका शीर्ष नेता बाहिर रहेका कारण उनीहरूसँग भेट्ने अवसर भने वेईलाई जुरेन ।
आफ्ना लागि कांग्रेस–एमाले सहकार्य सुविधाजनक हुने चीनको  निष्कर्ष छ । भारतका लागि पनि सुरक्षा स्वार्थका दृष्टिले स्वायत्त मधेस र जातीय पहिचानमा आधारित संघीयता रुचिकर नभएको बुझिएको छ । अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको रुचि यतिबेला नयाँ परिस्थितिमा आ–आफ्ना स्वार्थ कसरी सम्बोधन हुन्छ भन्नेमा प्रकट हुन थालेको छ ।
‘नयाँ गठबन्धन र सरकार कस्तो बन्छ भन्ने विदेशी सरोकारवालाको चिन्तालाई स्वाभाविक रूपमा लिनुपर्छ,’ पूर्वराजदूत हिरण्यलाल श्रेष्ठले भने, ‘उनीहरूले गर्ने पक्षपोषण जायज हुँदैन, सद्भावानायुक्त चासोसम्म ठीकै छ ।’ 

top sidebar ads

समाचार

समाचार

recent posts comments tab