पाँच बर्ष अघि ज्ञानेन्द्रको चर्चित अन्तर्वार्ता :दलहरुले राजतन्त्र राख्ने सहमति गरेका थिए

न्युज २४ टेलिभिजनका लागि प्रेम वानियाँले सन् २०१२ मा लिएको अन्तर्वार्ता :

यहाँको  तीन जिल्लाको पाँच दिने भ्रमण कस्तो रह्यो ?
सबैभन्दा पहिले त प्रचण्ड गर्मी भयो सबैलाई जस्तो लाग्या छ । त्यसपछि जनताबाट जहाँ गयौं हामी धेरै आत्मीयता पाएको छु । अँ....अहिलेसम्म मैले यसो अनुभव गर्दा खेरी सफलै भएको जस्तो लाग्छ । मेरो उद्धेश्य यहाँका सर्वसाधारण, दाजू, भाई,दिदि बहिनीले नै निम्तो गरेर शक्ति पीठहरु, मन्दिरहरु र उहाँहरुको माझ आउनलाई निम्तो गरेको हो । त्यो मैले गर्न पाएं । सफलताका साथ भएको जस्तो लाग्छ,त्यसैले यो भ्रमण सबैको प्रयासले राम्रो भा छ ।
हामीलाई पनि खुसी के लाग्या छ भनेः अँ धेरैलाई भेट्न पाएं । धेरैसंग कुरा गर्न पाएं, सबैजनासंग कुरा गर्न पाएं  । सबैजना आइदिनु भएकोमा उहाँहरुलाई मेरो धन्यवाद पनि छ ।
यो तीन जिल्लामा भएको हरेकजसो जमघटमा धार्मिकस्थलमा गुञ्जिएको आवाज थियो की हाम्रो राजा हाम्रो देश प्राणभन्दा प्यारो छ, राजा आउ देश बचाउ भन्नेहरुलाई यहाँले के भन्नु हुन्छ ?
त्यो विचारलाई पनि हामीले कदर गर्नुपर्छ जस्तो लाग्यो । रहेछ भन्ने स्पष्ट भयो  । पश्चिमाञ्चलमा मात्र होइन हामी जहाँ गएपनि यो आवाज सुनेको र गुञ्जेको होइन उता अरु ठाउँमा पनि यस्तै कुरा सुनेकै हो ।  अब त्यसलाई प्रजातान्त्रिक ब्यवस्थामा सबैको बोल्ने, भन्ने र प्रकट गर्ने अधिकार हुन्छ । यो पनि एक समूह छ भनेर सबैले मान्नु पर्छ ।
मेरो प्रश्न यो समूहलाई के भन्नु हुन्छ जसले राजा आउ देश बचाउ भनेका छन् ?
अब भन्ने त के छ र ? मैले कदरै ग¥या छु, उहाँहरु माझमा आएर यसो भेटघाट मिलजुल गरेको मा नी । अहिलेलाई पर्याप्त छ की भन्ने जस्तो मलाई लाग्छ ।
यो भन्दा अरु केही गर्न चाहनुहुन्छ ?
त्यस्तो छैन अहिले । अँ... समय आउला र अहिले चाहीं तुरुन्त म भन्न सक्दिन समय आइनै सक्याछ भनेर ।
तपाई देशैभरका धार्मिक पीठहरुमा भगवानसंग भेट्दै पूजा गर्दे हिड्नु भएको छ, तपाई जताततै भगवानको पूजाआजा गर्दे हिड्नु भएको छ, भन्न मिल्छ भने के माग्नु हुन्छ भगवान संग?
भन्न मिल्छ । जहाँ गएपनि जुन पीठमा गएपनि, जुन मन्दिरमा गएपनि एउटै कुरा मैले माग्या छु ः देशमा शान्ति होस्,देश विघटन नहोस्,एकता कायम रहोस्,यही प्रार्थना जुनैपनि पीठमा मैले गएर गर्ने ग¥या छु ।
किन यही नै माग्नु हुन्छ तपाई ? देशले त यहाँको राजनीतिक ब्यवस्था,वातावरण सबैकुराले ज्ञानेन्द्र शाहलाई धोका दिएको हो नि ?
त्यो शब्द तपाईंको हो, मेरो होइन । मलाई त त्यस्तो लाग्या छैन । तपाईंको शब्द हो त्यो । मलाई त कस्तो लाग्या छ भने जनताले नारायणहिटी एकचोटी छाडेर हेरन भन्या जस्तो पो लाग्या छ । हाम्रो माझमा आएर एकचोटी हिडिदेउ,बसीदेउ,भन्या जस्तो पो लाग्यो । अरुले एकचोटी चलाएको हेरन भन्या जस्तो पो लाग्या छ ।
तर त्यो छाड्दा खेरी पनि मैले केही केही कुरा ग¥याथें । त्यो स्पष्ट छ । देशमा एकता कायम होस् र यो देश छाडेर म जाने होइन, भनेर मैले केही स्पष्ट बुँदाहरु मैले त्यो समयमा पनि राख्याथें । त्यो मेरो राष्ट्रियताको भावना भनौं । अहिले आएर कतै न कतै मिल्न गएको की यस्तै कुरा मैलो देख्याथें यस्तै हुनजाला भन्ने । यही कुराहरु पनि खल्बलिएला, यी कुराहरु कमजोर होला भनेर नै मैले त्यो समयमा यी कुरा ग¥याथें  जस्तो लाग्छ । अहिले त्यो सावित हुन गइराख्या छ । अहिले देशको स्थिती पनि यही कुरा ध्यानमा दिनुपर्ने छ । ब्यक्ति भन्दा राष्ट्रलाई नै ध्यानमा राखेर महत्व दिनुपर्छ ।
त्यस्तो भैरहेको छ अहिले ?
भा छैन । त्यही त म भन्दै छु नी । त्यो समयमा नै मैले भनिसक्या रैछ  यस्तो कुरा होला विचार गर्नुस र यदि कुराहरुमा म यही बसेर जुनसकै बखतमा वासमयमा वा परिस्थितीमा म यी कुराहरुलाई जोड्न बचाउन एकीकृत राख्न समर्पित छु भनेर त्यही समयमा भनिसक्या छु ।
तपाई धार्मिक भ्रमण भन्दै हिडिरहेका बेला केही राजनीतिक दलहरुले पूर्व राजा ज्ञानेन्द्रले जनतलाई अफिम खुवाउँदै सम्म पनि भन्ने गरेका छन् । के धर्मको आड लिएर तपाईं केही बनाउदै हुनुहुन्छ ?
सबैभन्दा पहिला अफिम भन्या के ? मलाई त्यो पनि थाहा छैन उहाँहरु कुन उद्धेश्यले यो शब्द प्रयोग गरिरहनु भएको छ । त्यो पनि थाहा छैन । मेरो शुद्ध विचार सोध्नु हुन्छ भने ः बोलावटनै मलाई सर्वसाधारण दाजूभाई दिदिबहिनीहरुले मन्दिरमा आइदेउ पूजापाठमा सहभागी भइदेउ भनेर म हिड्छु । उहाँहरुले त्यो मौका छोपेर मलाई भेट्ने गर्नुहुन्छ । उहाँहरु कसरी समय मिलाएर मलाई भेट गरिरहनु भएको छ त्यो मैले ख्याल गर्ने कुरा होइन । त्यो उहाँहरुको जिम्मा राख्द्याछु । त्यसैले अब कसले के भन्छ , कुन शब्द प्रयोग गर्छ,कस्तो विचारले नियतले गर्छ त्यो मेरो सरोकारको कुरा होइन ।
यही पनि अन्य दलका मानिसहरुले के भनेका छन् भने पूर्वराजाले सडकमा धेरै मानिस उतारे भनेर प्रश्न गर्छन् । तपाई धेरै मानिस सडकमा उतारेकै हो ?
हा..हा....खै अब उहाँहरुको मनस्थिती के भा छ की उहाँहरु किन तर्सनु भाको छ । मैले साँच्चिकै उतार्न खोजेर उतार्या भए यो भन्दा धेरै भन्दा धेरै तपाईले देख्नु हुन्थ्यो । त्यो विचारले म हिड्या छैन ।
संविधानसभाको निष्फल र स्वतः अवसान भएपछि जतिबेला नारायणहिटी छाडेर हिड्नु भयो । देशमा गणतन्त्र घोषणा गरियो । त्यसपछि अहिले एकजना पूर्वराजाका हिसाबले कस्तो लाग्दै छ । र औसत नागरिकका हिसाबले कस्तो लागिरा छ दुईवटा परिस्थितिमा ?
रमाइलो त लाग्या छैन । किन भने जुन उद्धेश्यले जनता सममु धेरै वाचा गर्नुभाथ्यो कुनै पनि पूरा भएन । अहिले सम्म पनि पूरा भएको छेन दूर्भाग्यवस् उहाँहरुले जनतासामु धेरै भन्नु भएका कुराहरु हुन सकेन विभिन्न कारणले होस् । त्यो कारणमा नजाउ । अब राष्ट्र र जनतालाई निकास दिने समय आएको छ । त्यतातिर लाग्नु पर्छ ।

के त्यसो भए यहाँ चाही देशका जनताको माया पाएका वीच आफ्नो दायित्व देखाउनुहुन्छ ? वा मौन चुपचाप पूजापाठ गर्दे हिड्नुहुन्छ ?
हाम्रो धेरै जसो देवताहरु ढुगांको हुन्छ । चुपै लागेर बस्छ । कुन समयमा जनताले उठ भन्छ जनताले समय भयो भन्छ केही न केही गर्नुपर्छ । त्यो समयमा ढुगां बोल्छ । हेर्दे जाउँ ।
अलिकति खुलेको जवाफ खोजे मैले ?
हा..हा...यो अघिनै भनिसके समय भाको छैन ।
संविधानसभा अवसान भएपछि यहाँको भ्रमणमा सबैजसो दलका मानिसहरु पनि सहभागी भएका छन् । किन ती दलका कार्यकर्ता उपस्थित भए ?
एउटा निकास त खोज्यो नी । जनताले अल्टरनेटिभ पनि राजसंस्था हुनसक्छ भन्ने म्यासेज दिएको हो की ।
यो सन्देशले यहाँलाई कहिले लाग्छ की राजसंस्था पुर्नजीवित हुन्छ भन्ने ?
मलाई लाग्ने वा नलाग्ने ले फरक पार्देन । उहाँहरु गएर आफ्ना दलका नेतालाई भन्न सक्नु प¥यो । सडकमा चिच्याएर केही हुँदैन ।
त्यसो भए नेतृत्व दिन तयार हुनुहुन्छ फेरि ?
जनताले भन्यो भने यस् । त्यो मेरो राष्ट्रिय धर्म नी हो । मैले निर्वाह गर्नुपर्छ ।
नेतृत्व दिन अवस्था आएमा के के गर्नुहुन्छ ?
सबैभन्दा पहिला राजनीतिक स्थिती एउटा देशलाई सुहाउने खालको पद्धती ल्याउनु पर्यो । त्यसपछि अहिले कुन क्षेत्र विग्रेको छैन । तपाईले पनि सुन्नु भएको होला  विभिन्न दोषारोपण लाग्याछ ,यो भएन त्यो भएन आर्थिक सामाजिक धार्मिक यस्ता यस्ता हाम्रा जुन कुराहरुले देशलाई एक बनाएर राखेका स्तम्भ थिए अहिले खल्बलिएको छ ।
त्यो जग बनाउने समय आउन लाग्यो । आउनै पर्छ । नत्र भने हामीले चिनेको हामी सानोमा हुर्केको देश रहन्न । र छैन पनि अहिले । यही त यहाँ अप्ठेरो भइराखेको छ
संविधानसभाको स्वतः अवसान पछि पुन संविधान सभा पुर्नस्थपना गरी संविधान लेखिनुपर्छ पनि भन्न थालिएको छ के यो सही हो जस्तो लाग्छ यहाँलाई ?
यो तपाईले राजनीतिक कुरा गर्नुभयो । त्यो चाहिन्छ चाहिन्न मैले कमेन्ट नगर्नुनै वेस हुन्छ ।
राजनीतिक दल र तत्कालीन राजसंस्थावीच त्यस्तो केही सम्झौता भएको थियो  जति बेला राजसंस्था थियो तर म अहिले भन्दिन अथवा विस्तारै भन्छु यो अवसरलाई प्रयोग गरिदिनु भो भने अभारी हुने थियौं ?
हा..हा..हा...तपाईको त्यो इच्छा पनि म पूरा गरिदिन्छु । त्यो समयमा धेरैपटक तात्कालीन ७ दल संग लिखित आदानप्रदानको दोहारी चलेको थियो । शब्द शब्द केलाईकन कागजको आदानप्रदान भाथ्यो । कतिपय हाम्रा नेताहरु अहिले पनि जीवितनै हुनुहुन्छ ती कागजमा जस्का हस्तलिपीहरु छन् । बुँदाहरु धेरै थिएनन् । स्पष्ट थियो । जुन सबै नेपालीले बुझिसक्या छ । जे जे माग्नु भाथ्यो मैले गरें । कतिले मलाई दोष लगाएर गुर्नहुन्थेन गर्न नहुने काम गर्यो भनेका छन् । तर देशमा जसरी भएपनि शान्ति आओस् र दलहरुले त्यो दायित्व लिन्छन् भने मलाई अप्ठेरो थिएन । त्यही अनुसारले मैले त्यो सम्झौता बमोजिम गरिदिएको हुँ ।
राजसंस्थाको बर्हिगमन त्यसमा हस्ताक्षर गर्नुभयो ?
छैन त्यो कुरै छैन । कसरी यहाँबाट उठ्यो । त्यो हामीसंग भएको सम्झौतामा कतैपनि छैन ।
के छ त्यसमा ?
उही जुन अघि मैले भने ः संसदको पुर्नस्थापना गर्नुप¥यो ।
दलहरु मध्येबाट प्रधानमन्त्री नियुक्त हुनुप¥यो ।
संवैधानिक राजतन्त्र बहुदलीय ब्यवस्था फेरी ब्यूताउनु प¥यो । त्यस्तै त्यस्तै कुराहरु थिए । जुन मलाई अप्ठेरो नी थिएन ।
कति बुँदे सम्झौता थियो ?
त्यस्तै ३ देखि ४ बुँदे जस्तो लाग्छ ।
त्यो अझ पनि होला ?
होला मसंग छ की को संग छ होला कतै ।
त्यसबेला सहतिमा राजतन्त्र र बहुदलीय ब्यवस्था रहने भन्ने थियो ?
डेफिनेटल्ली थियो ।
त्यसपछि स्थिती कसरी मोडियो ?
आठ दल भएपछि होकी जस्तो लाग्छ ।
आठ भएपनि जर्वजस्त अगाडी बढ्यो ?
त्यस्तै हुन गयो ।
७ दलबाट हस्ताक्षर गर्ने नेता आज पनि होलान नि ?
 छन् धेरै छन् ।
त्यो सम्झौताको विषयमा अरु बुँदा छन् उल्लेख गर्नुपर्ने ?
म संग कागज भएन सम्झिन गाहो भयो । तर कुरा त्यही होउ मोटामाटी । ०४७ सालको संविधानलाई टेकेर सबै काम गरिन्छ भन्ने नै थियो ।
आठ भएपछि अरु के के भयो ?
धेरै भएका छन् । त्यसपछि पनि ७ मध्येका धेरै भेटेका छन् राजतन्त्र रहन्छ भन्ने आश्वासन दिएका छन् । कार्यकारी प्रधानमन्त्री हुनुपर्छ भन्ने थियो । संविधानमै लेख्याथ्यो त्यही वरीपरी कुरा भा को थ्यो ।
त्यसरी राजतन्त्रको जरो उखेलिनुमा कुनै गल्ती वा दोष गरेछु भन्ने लागेन ?
ठ्याम्मै त मलाई कहिल्यै लाग्या छैन त्यस्तो तर कहिले कहिले लाग्छ अझ अलिकति विकेक पु¥याएको भए यतिसम्म हुने थिएन की । तर परिस्थती यसरी पल्टियो सम्हाल्न पनि गाह्रो हुँदै गयो । हाम्रो समयमा जनतालाई दुख दिने अप्ठेरोमा पार्ने कुनै नियत थिएन । त्यसैले पनि नारायणहिटी सजिलैसंग छोड्या हो ।
के सजिलैसंग छोडेको अवस्था थियो ?
कहिले कहिले जितिराख्नु हुन्न कहिले कहिले हार्नुपर्छ त्यो हारेमा तपाईको जीत हुन्छ । त्यस्तो भा छैन । तपाईहरुले विचार गुर्नुस् ।
दलका नेता बाहिरबाट संचालित छन् भन्ने लाग्छ ?
लाग्छ होइन भइनै राख्या छ । मलाई कतिले आएर सुनाएका छन् त्यही कुरा मैले भन्द्या हो । कतिपय कुरा सुनेको देखेको अनुभव गरेको कुरा गर्या हो । विभिन्न तरिकाबाट मुकुट लगाएर कुनै कुनै तत्वहरु नेपालको हितमा काम गरिरहेका छैनन् जस्तो लाग्या छ । विचार गर्नुपर्ने समय आउँदै छ जस्तो लाग्छ ।
चलखेल उसो भए निकै बढेको छ ?
सबैभन्दा पहिले त मूल नीति नै छैन । देशमा कुनै मूलनीति छ ? देश कहाँ कस्तो परिस्थितीमा छ त्यता फर्केर हेर्ने समय आइसकेको छ । परराष्ट्र, शिक्षा, आर्थिक, समाज सबैतिरबाट मानिस निराश भइसकेको छ । रोपाईको समयमा किसानहरु मल र विऊकालागि झगडा गर्नुपरिरहेको छ । त्यो दृष्ट्रिकोण भएन भिजन भएन ।  विचार गर्नुप¥यो ।
राजतन्त्र निकाल्दा जनतम चाहिन्थ्यो भन्ने विचार हो यहाँको ?
जनमतको कुरा गर्दा पक्ष विपक्षको कुरा आउँछ । एउटा यस्तो संस्था होस् जो न्यूट्रल रहेको होस् । राजसंस्थालाई त्यहाँसम्म पु¥याउँदा पक्ष विपक्षको सवाल उठ्छ । त्यहाँ सम्म पु¥याउनु हुन्न । निकाल्दा जनमत गरेको थियो र ?आउँदा गर्नुपर्छ ।
मंसिर ७ मा सरकारले चुनाव घोषणा गरेको तपाईले कुनै नयाँ दल खोल्नुहुन्छ ?
म बाचुन्जेल हुन्न म मरेपछि अरुले के गर्छ मलाई थाहा छैन ।
त्यसो भए के हुन्छ देशमा ?
हा..हा... यस्तै भए यस्तै भइराख्छ देशमा ।
यहाँ यस्तै हेरिबस्नुहुन्छ ?
अब हेरेर बस्नु पर्यो ।
समयसीमा हुन्छ कि ?
हुन्छ । हुन्छ होला ।
होलामा लग्दिनु भो ?
हा..हा...
अघि भन्नु भयो नि रिक्त भएको समयमा भ्याकुम त कसैले खोल्छ नै त्यो कसले कहिले किन कसरी खोल्छ भन्ने हो । पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाह एकपटक फेरी यो देशलाई एउटा आफ्नो नेतृत्वदायी भूमिका अथवा सक्रिय भूमिका  दिन तयार हुनुहुन्छ भनेर बुझें मैले गलत त भएन होला नि ?
गलतै भो ।
कसरी ?
तर सक्रिय रुपमा होइन तपाईले सक्रिय भन्ने शब्द पनि प्रयोग गर्नुभयो । नेतृत्व दिन चाहन्छु । तर सक्रिय रुपमा होइन ।
के अभिभावकको रुपमा ?
द्याट इज बेटर द्याट इज मच बेटर ।
यो देशलाई संक्रमणका वीच पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाह वर्तमान राजा भएर अभिावकको भूमिका निर्वाह गर्न इच्छुक हुनुहुन्छ । यो सही हो ?
यस् ।
पूजापाठको सक्रियता पनि यसका लागि हो सत्य हो ? राजतन्त्र उखेलिनुमा यहाँलाई ग्लानी पश्चताप रहेछ अव राजसंस्था फर्कियो भने पहिलाको जस्तो भूमिका रहने छैन । अभिभावक भएर अगाडी बढ्ने इच्छा रहेछ ?
ठीक हो ।